Voor veel gemeenten voelt het ‘ravijnjaar’ als een naderende storm. Volgens de VNG en het CPB dreigen er tekorten tot wel 3,5 miljard euro. Zonder ingrijpen moeten gemeenten straks tot 20% van hun uitgaven structureel schrappen. En dat terwijl de druk vanuit burgers en ondernemers blijft toenemen én nieuwe wetgeving – zoals de European Accessibility Act (EAA) – vraagt om digitale volwassenheid. 

De bezuinigingsmaatregelen lijken voorlopig uitgesteld tot 2028. Maar dat maakt de opgave niet minder urgent. Het begrip ‘ravijnjaar’ komt niet uit de lucht vallen. De vraag is allang niet meer óf gemeenten moeten veranderen, maar hóe. Deze whitepaper laat zien hoe technologie kan helpen om die verandering in goede banen te leiden. 

Digitalisering werd jarenlang gezien als een kostenpost of experiment. Vandaag is het noodzaak. Gemeenten die hun processen, dienstverlening en informatievoorziening niet herzien, raken op achterstand. Tegelijkertijd biedt de situatie ook kansen. Om versnippering te doorbreken. Om publieke waarden weer leidend te maken. En om burgers en ondernemers en ondernemers echt centraal te stellen. 

Daarbij spelen twee ontwikkelingen een steeds grotere rol: 

Volgens de VNG staat het gemeentefonds onder zware druk. De korting op het accres, gecombineerd met het aflopen van tijdelijke coronagelden en jeugdzorgcompensatie, betekent dat gemeenten structureel tot 20% van hun begroting moeten herzien. Dit raakt kerntaken. Het klassieke kaasschaafbeleid schiet tekort. Gemeenten moeten manieren gaan vinden om kosten te besparen. 

Daarnaast dwingen deze bezuinigingen tot een fundamentele herbezinning op de rol van de overheid: wat doe je wel, wat laat je los, hoe ga je om met verplichte taken, en waar betrek je burgers en ondernemers op een gelijkwaardige manier bij de uitvoering? Gemeenten moeten keuzes maken over prioriteiten. 

Veel gemeenten hebben een historisch gegroeid IT-landschap: losse applicaties, eilandoplossingen, verouderde software, complexe koppelingen. Hierdoor is het moeilijk om integraal te sturen, ontstaat er dubbel werk en is het lastig om snel te reageren op nieuwe wetgeving of burgerbehoeften. Zonder integratie is datagedreven werken onmogelijk. En zonder centrale sturing is informatiebeheer kwetsbaar. 

Een bijkomend probleem: de technische legacy groeit met ieder jaar dat systemen niet worden vernieuwd. Gemeenten besteden inmiddels een onevenredig groot deel van hun IT-budget aan het in stand houden van verouderde systemen. 

Volgens het GDI-programmeringsplan 2025, gepubliceerd door het ministerie van BZK en de Programmaraad Digitale Overheid (PGDI), gaat circa 80% van de centrale financiering van de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) op aan het beheer en de exploitatie van bestaande voorzieningen. Slechts 20% blijft over voor innovatie en doorontwikkeling. 

Die verhouding geldt niet alleen voor de centrale overheid. Ook gemeenten worstelen met deze scheve balans. Verouderde applicaties slokken budget op, terwijl er onvoldoende middelen overblijven voor vernieuwing of integratie. Het gevolg: technische schuld loopt verder op, wendbaarheid neemt af en de digitale dienstverlening blijft achter. 

De cloud, en het overstappen van traditionele, vaak on-premise, applicaties naar Software as a Service (SaaS) oplossingen biedt hier een uitweg: door data en processen centraal te organiseren ontstaat overzicht, flexibiliteit en toekomstvastheid. 

De Wet open overheid (Woo), de Archiefwet en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) stellen hoge eisen aan gemeenten. Transparantie, beveiliging, traceerbaarheid en bewaartermijnen moeten aantoonbaar geborgd zijn. Handmatige archivering en versnipperde dossiervorming zijn een risico. 

Daar komt bij: burgers en ondernemers en journalisten maken steeds vaker gebruik van hun rechten op inzage. Wob-verzoeken worden Woo-verzoeken. De druk op gemeenten om inzicht te geven in besluitvorming en uitvoering neemt toe. Alleen door digitale, zaakgerichte processen kunnen gemeenten voldoen aan de eisen van vandaag én morgen. 

Veel burgers en ondernemers zijn gewend aan selfservice: via hun telefoon doen ze bankzaken, bestellen ze boodschappen en plannen ze afspraken. Die verwachting nemen ze mee naar de overheid. Tegelijk blijft er een groep burgers en ondernemers die moeite heeft met digitale systemen, of minder taalvaardig is. Een inclusieve gemeente houdt rekening met beide.